الفوائد الطوسیة (کتاب)

اَلْفَوائدُ الطّوسیّة کتابی به زبان عربی در موضوعات مختلف، تألیف شیخ حر عاملی (متوفای ۱۱۰۴ق) است. نویسنده در ۱۰۲ فائده، به تبیین و توضیح روایات مشکل پرداخته و به سؤالاتِ علوم گوناگون در فقه، اصول، عقائد، تفسیر، رجال و... پاسخ گفته است.

جایگاه

کتاب «الفوائد الطوسیة» با عنایت به شخصیت علمی مؤلّف و تبیین و توضیح روایات مشکل، اهمیت ویژه‌ای دارد و در آن، نکات و تحقیقات و دقّت‌ها و نیز جواب شبهات و مغالطاتی وجود دارد که در کتب دیگر کمتر یافت می‌شود.

مرعشی نجفی این اثر را کتاب خوبی توصیف می‌کند که دارای فوائد بسیار و مطالب متنوعی در علوم مختلف است.

درباره مؤلف

محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین معروف به شیخ حُرّ عاملی، از دانشمندان، محدثان و فقهای امامیه در قرن یازدهم هجری و صاحب تألیفات گرانقدر و صاحب اثر گرانبهای «وسائل الشیعه» است. شیخ حر به «صاحب وسائل» نیز شهرت دارد. وی در شهر مشهد درگذشت و آرامگاهش در حرم رضوی است.

انگیزه نگارش

شیخ حر عاملی، زمانی که در طوس اقامت داشته، اهل علم از او سؤالاتی کرده‌اند و او به این پرسش‌ها در قالب ذکر فوائد، پاسخ گفته است.

روش مؤلف و فوائد ۱۰۲گانه

اثبات متن روایت، اطمینان از صحّت روایت، تثبیت متن روایت، تشکیل خانواده حدیث، شناخت مفهوم واژه‌های موجود در روایت، شناخت سبب و شرایط و مورد صدور حدیث، توجّه به سیاق روایت، شناخت پیام ضرب المثل‌های موجود در متن، حل تعارض بین روایات متعارض، توجه به قرآن و روایات دیگر از روش‌های بکار رفته در توضیح و تبیین روایات است. او در ۱۰۲ فائده به این‌ها پاسخ گفته است:

فوائد کتاب به تفکیک موضوعات

• رجال: فائده‌های ۱، ۴۲، ۵۲، ۷۲، ۷۳.
• اصول فقه: فائده‌های ۳، ۶، ۴۹، ۵۴، ۶۳، ۷۴، ۷۵، ۷۹، ۸۳، ۹۱، ۹۲، ۹۶.
• فقه: فائده‌های ۵، ۱۱، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۲۷، ۲۸، ۴۱، ۵۱، ۵۸، ۶۰، ۶۵، ۷۰، ۷۶، ۷۷، ۸۹.
• احادیث و روایات: فائده‌های ۸، ۱۹، ۲۱، ۲۲، ۲۵، ۲۶، ۲۹، ۳۰، ۳۱، ۳۳، ۴۳، ۴۶، ۵۰، ۵۷، ۵۹، ۶۱، ۶۴، ۶۷.
• عقاید: فایده‌های ۲، ۴، ۱۲، ۱۳، ۲۰، ۳۲، ۳۴، ۳۶، ۳۷، ۳۸، ۴۴، ۴۵، ۴۷، ۵۴، ۵۶، ۶۲، ۷۱.
• تفسیر: فایده‌های ۱۴، ۲۳، ۲۴، ۳۵، ۴۸، ۶۶، ۶۸، ۶۹، ۱۰۲.
• منطق: فایده‌های ۳۹، ۴۰.
• ادبیات عربی: فایده‌های ۷، ۹، ۱۰، ۵۳.

نسخه‌ها

آقا بزرگ تهرانی در الذریعه به سه نسخه اشاره می‌کند:

• نسخه کتابخانه شیخ علی بن محمد رضا آل کاشف الغطاء در نجف
• نسخه سید محمد رضا تبریزی مربوط به سال ۱۱۲۱ق
• نسخه محمد علی اردوبادی مربوط به سال ۱۰۹۰ق به خط محمد باقر بن محمد مهدی مشهدی

محقق کتاب هم به دو نسخه قابل اعتماد اشاره کرده است:

• نسخه اول: کتابخانه آیت الله مرعشی، مربوط به سال ۱۱۲۸ق
• نسخه دوم: کتابخانه سید مهدی لاجوردی حسینی مربوط به سال ۱۱۱۰ق

چاپ

الفوائد الطوسیه در سال ۱۴۰۳ق با تحقیق و تصحیح محمد درودی و مهدی لاجوردی در چاپخانه علمیه قم به چاپ رسید.

پانویس

منابع

• حر عاملی، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیة، قم، چاپخانه علمیه، ۱۴۰۳ق.
• تهرانی، آقابزرگ، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء، بی‌تا.
• میرجلیلی، علی محمد، مبانی فهم حدیث از دیدگاه شیخ حر عاملی با تأکید بر کتاب «الفوائد الطوسیه»، بهار و تابستان ۱۳۹۲، شماره۱۲.
• الفوائد الطوسیة، کتابخانه محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۲۷ آبان ۱۳۹۹ش.

پیوند به بیرون